Koło Naukowe Arabistów UW

Często po zamachach terrorystycznych spowodowanych islamskim fundamentalizmem (a te się zdarzają i nie sposób to ukryć), część opinii publicznej ma ochotę „wieszać psy” na wszystkich muzułmanach w ogóle ich nie różnicując. Nikt nie zważa wtedy na to czy ma do czynienia ze zlaicyzowanym piłkarzem, którego rodzice urodzili się w muzułmańskim kraju, jak w przypadku Zinedine Zidane’a, uchodźcą potrzebującym pomocy i chcącym przede wszystkim przetrwać czy wreszcie na osobę, która ten fundamentalizm popiera – po łamaniu prawa przez muzułmanów obrywa się wszystkim jakby stanowili jedność. Ta postawa jest błędna z kilku powodów.

Po pierwsze – brak jednego przedstawicielstwa. W samej Polsce, o czym prawie nikt nie wie, jest zarejestrowanych aż sześć muzułmańskich związków wyznaniowych (w tym bahaici, którzy wg polskiego prawa muzułmanami są, choć owa klasyfikacja wzbudza kontrowersje). Najbardziej znane są dwa największe z nich – Liga Muzułmańska w Rzeczpospolitej i Muzułmański Związek Religijny. Mają też największy wpływ na życie religijne polskich muzułmanów. Pozostają jednak osobnymi strukturami, które mają inne zasady organizacji i mogą wydawać różne orzeczenia w różnych kwestiach. Trudno więc brać tylko polskich muzułmanów pod wspólny mianownik, mimo że wyznawcy islamu stanowią zaledwie promil polskiego społeczeństwa. Nawet przy tak niewielkiej liczbie wyznawców islam w Polsce potrafi być zróżnicowany.

źródło

W innych krajach europejskich, zwłaszcza tych utrzymujących w XIX wieku kolonie, sprawa się jeszcze bardziej komplikuje. Mają one też często bardziej liberalną politykę przyjmowania osób zza granicy niż Polska, więc w Niemczech czy Wielkiej Brytanii jesteśmy w stanie spotkać ludzi z różnych stron świata muzułmańskiego – z krajów arabskich, muzułmańskich państw Afryki, Pakistanu, Afganistanu, Iranu czy Indii. Ludzie ci wyznają też całą plejadę odłamów/stronnictw teologicznych w łonie swojej religii. Mogą należeć do różnych szkół prawnych w łonie sunnizmu (ar. madhab), być imamitami, ismailitami, należeć do bractw sufickich czy być członkami ruchu Al-Achmadija. Każdy z ww. odłamów będzie się różnił w rozstrzygnięciach prawnych lub doktrynalnych i często to różnice bardzo daleko idące.

Islam nie wykształcił też nigdy instytucji analogicznej do katolickiego papiestwa czy prawosławnego soboru – nawet kalifat nie pełnił takiego zadania. Urząd ten, mimo że miał zapewnić muzułmanom jedność doktrynalną i polityczną, robił to jedynie deklaratywnie. Szybko powstały ruchy szyitów i charydżytów, które miały inną koncepcję sprawowania władzy i nie uznawały władzy kalifa Damaszku, Bagdadu i Kordoby. Nawet w ramach jednej dynastii można spotkać sprzeczne ze sobą orzeczenia – kalif Al-Mamun ogłosił mutazylizm jedyną słuszną interpretacją islamu.

Mutazylici wierzyli, że Koran został stworzony w czasie, a Boże przymioty nie oddają natury Boga w pełni ze względu na ułomność ludzkiego języka, a najbardziej „dziwnym” (z punktu widzenia mainstreamowych przekonań o islamie) ich poglądem było twierdzenie, że sprawiedliwy człowiek nie potrzebuje religii. Jeden z jego następców, rządzący dekadę później – Al-Mutawakkil, odrzucił mutazylizm, żeby zdobyć poparcie antyfilozoficznie (bo mutazylizm powstał pod wpływem zderzenia filozofii Arystotelesa z teologią muzułmańską) nastawionych kupców z okolic Al-Basry. Nie ma więc muzułmańskiego autorytetu mogącego przemówić w imię wszystkich wiernych, potępić dane czyny – powiedzieć, kto postępuje słusznie wg zasad islamu, a kto nie. W X wieku istniały dwa sunnickie kalifaty i jeden ismailicki, które rywalizowały ze sobą na przestrzeni zarówno religijnej jak i politycznej. Już wtedy, ponad 1000 lat temu, trudno było mówić o jakiejś jedności wspólnotowej czy przedstawicielstwie, które dotyczyłoby wszystkich muzułmanów.

źródło

Po drugie – pochodzenie. Większość obecnych wyznawców islamu jest migrantami z dawnych kolonii XIX i XX-wiecznych europejskich mocarstw. Część osób pochodzi z Afryki Północnej, część z Bliskiego Wschodu, a jeszcze inni przyjechali w drugiej połowie XX wieku do Niemiec czy Belgii w poszukiwaniu lepszego zarobku. Część narodowości będzie do siebie nastawiona antagonistycznie ze względu na wydarzenia polityczne czy historyczne zaszłości mające miejsce w ich ojczyznach. Nabierający na sile w ostatnich latach konflikt arabsko-irański czy kurdyjsko-turecki mają przełożenie na sympatie i antypatie muzułmanów w Europie, co utrudnia im integrację i znalezienie wspólnego przedstawicielstwa w społeczeństwie.

Nie możemy też zapomnieć o autochtonicznych Europejczykach, którzy przyjęli islam wskutek różnych wydarzeń historycznych. Wystarczy wspomnieć tutaj społeczności muzułmańskie w Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Serbii, Cyprze, Bułgarii czy w zdominowane przez islam kraje jak Albania czy europejska część Turcji. W Polsce czy na Ukrainie mamy mniejszości tatarskie, które napłynęły na słowiańszczyznę wraz z podbojami mongolskimi. Polska chętnie korzystała w swoich wojnach z tatarskich usług za co dostali nadania ziemskie i finansowanie swoich miejsc kultu (tutaj warto wspomnieć, że postrzegany jako „antyislamski” król Jan III Sobieski wybudował meczet w Kruszynianach; a sami Tatarzy postrzegali wojnę przeciw Turcji z 1683 roku jako dżihad – wierzyli bowiem, że Turcja zagraża ich życiu i stanowi posiadania).

Po trzecie – laicyzacja. Tak, muzułmanie się laicyzują i liberalizują. Widać to choćby po wyraźnych tendencjach abolicjonistycznych w państwach muzułmańskich, ale też w statystykach. We Francji tylko co trzeci muzułmanin modli się 5 razy dziennie, w Niemczech 60% pije alkohol, a 40% je wieprzowinę. Zinedine Zidane określił się jako „niepraktykujący muzułmanin”, burmistrz Londynu Sadiq Khan był obecny na paradzie równości, a terrorysta Muhammad Az-Zafiri, mimo że w czasach studiów w Wielkiej Brytanii, koledzy określali go jako religijnego, nie miał problemu z paleniem marihuany czy piciem alkoholu. Potem jako „Jihadi John” został jednym z najbardziej poszukiwanych ludzi na świecie.

źródło

Widzimy więc różnorodność postaw nie tylko wśród zlaicyzowanych muzułmanów, ale też i tych religijnych. Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że tylko 1/3 francuskich muzułmanów codziennie się modli, to jeszcze mniej np. nie pije alkoholu, a jeszcze mniej rezygnuje z zakazanej (przynajmniej zdaniem sporej części uczonych) przez islam sunnicki muzyki czy stosuje się do hadisu każącego nosić ubrania przed kostki. Nawet wśród muzułmanów tej samej denominacji czy szkoły prawnej będą występować różnice w postępowaniu i nie ma w tym nic dziwnego. Nieraz różnice mogą być spore, a i tak mieścić się w jakiejś definicji ortopraksji. Religia jest przy założeniu pewnych nieprzekraczalnych aksjomatów dosyć pluralistycznym zjawiskiem, mimo że pierwsze wrażenie możemy odnieść zupełnie inne.

Muzułmanie nie stanowią więc jedności pod żadnym względem i nie można powiedzieć, że istnieje jakaś „jedna” wspólnota zrzeszająca wszystkich muzułmanów albo „wszyscy są tacy sami”. Dopóki dany człowiek deklaruje wiarę w sześć dogmatów czyli wierzy w księgi, Dzień Sądu, przeznaczenie, proroków, jednego Boga i aniołów oraz deklaruje się jako muzułmanin, nie ma powodu do tego, żeby go za muzułmanina nie uznać. Sadiq Khan jakkolwiek występujący przeciw „mainstreamowej” interpretacji zasad wyłożonych przez Koran i hadisy, nie jest mniej muzułmaninem niż „Jihadi John”, który swego czasu stał się jednym z najniebezpieczniejszych ludzi związanych z ISIS.

Nie można więc obwiniać milionów europejskich muzułmanów za łamanie prawa przez ich braci w wierze, ponieważ jest spora szansa, że się od tego odetną i to nie dlatego, że chcą coś przed nami ukryć, jak uważają media lubujące się w teoriach spiskowych, a dlatego, że mogą już nie znać innej ojczyzny niż europejska (przecież w Europie żyje już trzecie i czwarte pokolenie migrantów z dawnych europejskich kolonii), być może są rodzimymi Europejczykami, którzy wyznają islam od kilkuset lat albo po prostu mają nadzieję, że dane im będzie podzielić los i styl życia autochtonicznych i zliberalizowanych mieszkańców Europy.