Meczet (po arabsku masdżid – miejsce, gdzie się bije pokłony) to specyficzna świątynia religii muzułmańskiej. Według tradycji pierwszym meczetem w historii świata był dom proroka Mahometa w Medynie, powstały w latach dwudziestych VII wieku. Choć do dziś nie zachowały się żadne elementy dawnej konstrukcji to obecnie w tym miejscu znajduje się Meczet Proroka, który jest drugim najświętszym miejscem dla wyznawców Islamu.
W każdym meczecie muszą znajdować się pewne charakterystyczne elementy. Przede wszystkim jest to ściana wskazująca kierunek modlitwy (qibla), czyli lokalizację najświętszego miejsca religii muzułmańskiej – Mekki. Ścianę można łatwo zidentyfikować, ze względu na znajdującą się na niej niszę (mihrab). Dodatkowo w sali modlitewnej mieści się minbar, który jest odpowiednikiem chrześcijańskiej kazalnicy. W każdy piątek w czasie wspólnej modlitwy imam wygłasza z tego miejsca muzułmańskie kazanie (chutba) na m.in. tematy religijne, moralne, społeczne, czy polityczne. W zewnętrznej strukturze należy wyróżnić minaret, który służy do wzywania na modlitwę. W czasach dawniejszych muezin, wchodził na szczyt minaretu i wygłaszał azan, wezwanie na modlitwy. Dziś jego głos niesie się z głośników zamontowanych na szczycie minaretu.
Należy pamiętać, że ze względu na występujący w sztuce arabsko-muzułmańskiej anikonizm, nie ujrzymy w meczecie dekoracji przedstawiających ludzi, bądź inne istoty ożywione. Możemy za to często podziwiać sztukę kaligrafii lub ornamenty roślinne i geometryczne.
Bardzo często fundatorzy meczetów prześcigają się w wymiarach poszczególnych aspektów meczetowych takich jak powierzchnia świątyni, wysokość minaretu, rozmiar dywanu lub żyrandola.
Poniżej przedstawiam listę pięciu meczetów świata arabskiego, które moim zdaniem warto zwiedzić w czasie swojej podróży po krajach arabskich. W owej liście pomijam meczety, które są niedostępne dla wyznawców innej religii niż Islam.
1. Meczet Ibn Tuluna (Kair, Egipt)
Surowy i masywny meczet Ibn Tuluna to najstarszy zachowany meczet Kairu, pochodzący z 879 roku (należy zaznaczyć, że najstarszym meczetem Kairu jest meczet Amra, jednak niemalże żaden element pierwotnej konstrukcji z VII wieku nie zachował się do dziś). Jego budowa została zarządzona przez ówczesnego abbasydzkiego gubernatora Egiptu Ahmeda Ibn Tuluna. Najbardziej charakterystycznym elementem jest dość nietypowy spiralny minaret. Dziedziniec wewnętrzny jest oparty na planie kwadratu o boku 92 metrów. W jego centralnej części znajduję się fontanna do ablucji, która do 968 roku była chroniona przez pozłacaną kopułę. Meczet pojawił się w filmie o przygodach Jamesa Bonda pt. Szpieg, który mnie kochał. Budowla była główną inspiracją dla amerykańskiego architekta chińskiego pochodzenia Ieoh Ming Peia w trakcie pracy nad projektem Muzeum Sztuki Muzułmańskiej w Doha.
2. Wielki Meczet w Kairuanie (Kairuan, Tunezja)
W granicach 670 roku jeden z wodzów arabskich odpowiedzialnych za podbój Afryki Północnej, Ukba ibn Nafi rozkazał wybudowanie meczetu w nowo założonym mieście Kairuan. Choć meczet był wielokrotnie niszczony to w IX wieku w czasie panowania na tych terenach dynastii Aghlabidów podjęto decyzję o wzniesieniu nowej świątyni. Obecny kształt budowla uzyskała w granicach roku 875, choć w XIII wieku dokonano istotnej przebudowy. Meczet został zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 135 na 85 metrów, z dziedzińcem wewnętrznym. Ściany sali modlitewnej pokryte jest licznymi płytkami ceramicznymi oraz marmurowymi płycinami. Miasto Kairuan wraz z Wielkim Meczetem zostało w 1988 roku wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
3. Meczet Hasana II (Casablanca, Maroko)
Jeden z największych meczetów Afryki i świata, został wybudowany w 1993 roku w czasach panowania króla Hasana II. Do niedawna świątynia mogła poszczycić się najwyższym minaretem świata osiągającym długość 210 metrów (Obecnie najwyższy minaret o długości 265 metrów znajduję się w Meczecie Algieru). Meczet położony jest na sztucznej platformie nad samym Oceanem Atlantyckim. Wewnątrz liczba wiernych może wynieść 25 tysięcy, zaś dziedziniec zewnętrzny może pomieścić dodatkowo 80 tysięcy osób. Sala modlitewna jest bogato zdobiona z wykorzystaniem materiałów pochodzących z różnych części Królestwa takich jak drewno cedrowe z Gór Atlas, granit z Tafraoutu, czy marmur z Agadiru. Ze względu na nietypową dla meczetu wydłużoną nawę główną, można odnieść wrażenie przebywania w chrześcijańskiej katedrze. Nierzadko przy dobrej pogodzie dach meczetu jest rozsuwany.
4. Wielki Meczet Sułtana Qabusa (Maskat, Oman)
Naczelny meczet Sułtanatu Omanu, który został wybudowany w 2001 roku w czasie rządów Sułtana Qabusa. Sala modlitewna jest na planie kwadratu o boku 74 metrów. W jej wnętrzu znajduję się ważący ponad 21 ton i zajmujący powierzchnię ponad 4 300 metrów kwadratowych, pochodzący z Iranu drugi największy dywan na świecie. Dodatkowo wnętrze rozświetla ważący ponad 8 ton i złożony z 600 tysięcy kryształów, pochodzący z Włoch jeden z największych żyrandoli na świecie.
5. Wielki Meczet Szejka Zajida (Abu Zabi, Zjednoczone Emiraty Arabskie)
Główny meczet państwa oddany do użytku w 2007 roku. Jest ciekawym przykładem współczesnej sztuki muzułmańskiej. Z oddali wyróżnia się swoim białym kolorem oraz różnokształtnymi kopułami w liczbie 82. Świątynia jest w stanie pomieścić 40 tysięcy wiernych. Podłoga dziedzińca wewnętrznego jest bogato zdobiona motywami roślinnymi, zaś sala modlitewna posiada największy dywan na świecie, który zajmuje powierzchnię ponad 5 600 metrów kwadratowych. Wśród elementów wykorzystanych w budowie należy wymienić między innymi: marmur, złoto, kamienie szlachetne, kryształy, czy ceramikę. Od lat meczet zajmuje wysoką pozycje w rankingu portalu Tripadvisor najchętniej odwiedzanych obiektów na świecie.
Dominik Masełbas
Źródła:
A. Dziubiński, Historia Tunezji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1994.
R. Ettinghausen, O. Grabar, M. Jenkins-Madina, Sztuka i architektura Islamu 650-1250, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, 2007.
