niedziela, 29 marca 2020

5 arabskich meczetów, które musisz zobaczyć

Meczet (po arabsku masdżid – miejsce, gdzie się bije pokłony) to specyficzna świątynia religii muzułmańskiej. Według tradycji pierwszym meczetem w historii świata był dom proroka Mahometa w Medynie, powstały w latach dwudziestych VII wieku. Choć do dziś nie zachowały się żadne elementy dawnej konstrukcji to obecnie w tym miejscu znajduje się Meczet Proroka, który jest drugim najświętszym miejscem dla wyznawców Islamu. 

W każdym meczecie muszą znajdować się pewne charakterystyczne elementy. Przede wszystkim jest to ściana wskazująca kierunek modlitwy (qibla), czyli lokalizację najświętszego miejsca religii muzułmańskiej – Mekki. Ścianę można łatwo zidentyfikować, ze względu na znajdującą się na niej niszę (mihrab). Dodatkowo w sali modlitewnej mieści się minbar, który jest odpowiednikiem chrześcijańskiej kazalnicy. W każdy piątek w czasie wspólnej modlitwy imam wygłasza z tego miejsca muzułmańskie kazanie (chutba) na m.in. tematy religijne, moralne, społeczne, czy polityczne. W zewnętrznej strukturze należy wyróżnić minaret, który służy do wzywania na modlitwę. W czasach dawniejszych muezin, wchodził na szczyt minaretu i wygłaszał azan, wezwanie na modlitwy. Dziś jego głos niesie się z głośników zamontowanych na szczycie minaretu.

Należy pamiętać, że ze względu na występujący w sztuce arabsko-muzułmańskiej anikonizm, nie ujrzymy w meczecie dekoracji przedstawiających ludzi, bądź inne istoty ożywione. Możemy za to często podziwiać sztukę kaligrafii lub ornamenty roślinne i geometryczne.

Bardzo często fundatorzy meczetów prześcigają się w wymiarach poszczególnych aspektów meczetowych takich jak powierzchnia świątyni, wysokość minaretu, rozmiar dywanu lub żyrandola.   
Poniżej przedstawiam listę pięciu meczetów świata arabskiego, które moim zdaniem warto zwiedzić w czasie swojej podróży po krajach arabskich. W owej liście pomijam meczety, które są niedostępne dla wyznawców innej religii niż Islam.

1. Meczet Ibn Tuluna (Kair, Egipt)

Surowy i masywny meczet Ibn Tuluna to najstarszy zachowany meczet Kairu, pochodzący z 879 roku (należy zaznaczyć, że najstarszym meczetem Kairu jest meczet Amra, jednak niemalże żaden element pierwotnej konstrukcji z VII wieku nie zachował się do dziś). Jego budowa została zarządzona przez ówczesnego abbasydzkiego gubernatora Egiptu Ahmeda Ibn Tuluna. Najbardziej charakterystycznym elementem jest dość nietypowy spiralny minaret. Dziedziniec wewnętrzny jest oparty na planie kwadratu o boku 92 metrów. W jego centralnej części znajduję się fontanna do ablucji, która do 968 roku była chroniona przez pozłacaną kopułę. Meczet pojawił się w filmie o przygodach Jamesa Bonda pt. Szpieg, który mnie kochał. Budowla była główną inspiracją dla amerykańskiego architekta chińskiego pochodzenia Ieoh Ming Peia w trakcie pracy nad projektem Muzeum Sztuki Muzułmańskiej w Doha. 


2. Wielki Meczet w Kairuanie (Kairuan, Tunezja)

W granicach 670 roku jeden z wodzów arabskich odpowiedzialnych za podbój Afryki Północnej, Ukba ibn Nafi rozkazał wybudowanie meczetu w nowo założonym mieście Kairuan. Choć meczet był wielokrotnie niszczony to w IX wieku w czasie panowania na tych terenach dynastii Aghlabidów podjęto decyzję o wzniesieniu nowej świątyni. Obecny kształt budowla uzyskała w granicach roku 875, choć w XIII wieku dokonano istotnej przebudowy. Meczet został zbudowany na planie prostokąta o wymiarach 135 na 85 metrów, z dziedzińcem wewnętrznym. Ściany sali modlitewnej pokryte jest licznymi płytkami ceramicznymi oraz marmurowymi płycinami. Miasto Kairuan wraz z Wielkim Meczetem zostało w 1988 roku wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.


3. Meczet Hasana II (Casablanca, Maroko)

Jeden z największych meczetów Afryki i świata, został wybudowany w 1993 roku w czasach panowania króla Hasana II. Do niedawna świątynia mogła poszczycić się najwyższym minaretem świata osiągającym długość 210 metrów (Obecnie najwyższy minaret o długości 265 metrów znajduję się w Meczecie Algieru). Meczet położony jest na sztucznej platformie nad samym Oceanem Atlantyckim. Wewnątrz liczba wiernych może wynieść 25 tysięcy, zaś dziedziniec zewnętrzny może pomieścić dodatkowo 80 tysięcy osób. Sala modlitewna jest bogato zdobiona z wykorzystaniem materiałów pochodzących z różnych części Królestwa takich jak drewno cedrowe z Gór Atlas, granit z Tafraoutu, czy marmur z Agadiru. Ze względu na nietypową dla meczetu wydłużoną nawę główną, można odnieść wrażenie przebywania w chrześcijańskiej katedrze. Nierzadko przy dobrej pogodzie dach meczetu jest rozsuwany.  


4. Wielki Meczet Sułtana Qabusa (Maskat, Oman)

Naczelny meczet Sułtanatu Omanu, który został wybudowany w 2001 roku w czasie rządów Sułtana Qabusa. Sala modlitewna jest na planie kwadratu o boku 74 metrów. W jej wnętrzu znajduję się ważący ponad 21 ton i zajmujący powierzchnię ponad 4 300 metrów kwadratowych, pochodzący z Iranu drugi największy dywan na świecie. Dodatkowo wnętrze rozświetla ważący ponad 8 ton i złożony z 600 tysięcy kryształów, pochodzący z Włoch jeden z największych żyrandoli na świecie. 


5. Wielki Meczet Szejka Zajida (Abu Zabi, Zjednoczone Emiraty Arabskie)

Główny meczet państwa oddany do użytku w 2007 roku. Jest ciekawym przykładem współczesnej sztuki muzułmańskiej. Z oddali wyróżnia się swoim białym kolorem oraz różnokształtnymi kopułami w liczbie 82. Świątynia jest w stanie pomieścić 40 tysięcy wiernych. Podłoga dziedzińca wewnętrznego jest bogato zdobiona motywami roślinnymi, zaś sala modlitewna posiada największy dywan na świecie, który zajmuje powierzchnię ponad 5 600 metrów kwadratowych. Wśród elementów wykorzystanych w budowie należy wymienić między innymi: marmur, złoto, kamienie szlachetne, kryształy, czy ceramikę. Od lat meczet zajmuje wysoką pozycje w rankingu portalu Tripadvisor najchętniej odwiedzanych obiektów na świecie.                 



Dominik Masełbas

Źródła:
A. Dziubiński, Historia Tunezji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1994.
R. Ettinghausen, O. Grabar, M. Jenkins-Madina, Sztuka i architektura Islamu 650-1250, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, 2007.
Read More

niedziela, 22 marca 2020

Księga tysiąca i jednej nocy – najpopularniejsze (i nieznane) dzieło literatury arabskiej

W latach 1704-1717 roku w Paryżu ukazują się poszczególne tomy pierwszego europejskiego przekładu Księgi tysiąca i jednej nocy autorstwa Antoine'a Gallanda i robią prawdziwą furorę na rynku wydawniczym. To piękne, literackie tłumaczenie staje się podstawą dla kolejnych przekładów, adaptacji, przeróbek, które na przestrzeni wieków kształtują wyobrażenia zachodniego czytelnika o Oriencie.


Czym więc jest Księga tysiąca i jednej nocy?

Jest to zbiór około trzystu ludowych opowieści, legend i przypowiastek, zamkniętych w kompozycji szkatułkowej. Zbiór ten zawiera zarówno opowieści indyjskie (w których badacze doszukują się elementów buddyjskich), perskie, jak i arabsko-muzułmańskie. Pierwsze opowieści znane były już w VIII wieku, bowiem ważną postacią pojawiającą się w Księdze jest panujący wówczas kalif abbasydzki Harun Ar-Raszid. W X wieku na arabski przetłumaczono perski zbiór opowiastek, które łączyła osoba Szeherezady – Tysiąc opowieści (pers. Hezar Efsane) i najprawdopodobniej wtedy też powstaje pierwszy arabski zbiór, który niestety się nie zachował, pod zbliżonym tytułem Tysiąc nocy. W XII wieku, za czasów panowania Saladyna, zbiór zostaje przeniesiony z Bagdadu do Egiptu. Wpływ egipskiego środowiska, kultury i dialektu jest bardzo zauważalny i nadaje ostateczną formę Księdze 1001 nocy w XIV-XV wieku. 

Tłumaczenia na polski

Pierwszą polską wersję dzieła, opartą na już wspomnianym przekładzie Gallanda, stworzył Łukasz Sokołowski w 1768 roku i zatytułował go Awantury arabskie albo Tysiąc nocy i jedna. Jednak pierwszy pełny (w dziewięciu tomach) zredagowany polski przekład z arabskiego Księgi ukazał się dopiero w 1974 r. za sprawą arabisty Tadeusza Lewickiego.

Współcześnie powszechnie używane jest określenie Baśnie z 1001 nocy,  jednak taki tytuł nie jest do końca stosowny ze względu na to, że zbiór ten zawiera w sobie bardzo zróżnicowane pod względem gatunkowym i tematycznym utwory literackie, a ponadto określenie baśnie lub bajki może mylnie sugerować, że jest to literatura dziecięca. I taka tendencja do pozbawienia oryginalnych tekstów erotyzmu, okrucieństwa i lokalnego kolorytu panuje na współczesnym rynku wydawniczym w Polsce, w wyniku czego większość polskich czytelników zna tylko mocno przekształcone i zaadaptowane dla dzieci fragmenty Księgi (w tym największą popularnością cieszą się Sindbad Żeglarz i Ali Baba i czterdziestu rozbójników, które oryginalnie nie należą do zbioru).


Orientalizacja Wschodu

Księga tysiąca i jednej nocy była, a poniekąd nadal jest, jedynym znanym czytelnikowi zachodniemu przykładem literatury arabskiej i odegrała znaczącą, i raczej niepochlebną rolę w procesie orientalizacji Wschodu, stwarzając i utrwalając jego spaczony i ahistoryczny obraz. Jak każde autentyczne dzieło ludowe ma swoją ogromną wartość, bowiem przekazuje poglądy, wyobrażenia, dążenia ówczesnego człowieka, ale nie możemy traktować Księgi jako źródła wiedzy historycznej, nie pokazuje ona społeczeństwa w całej złożoności i na pewno pełna jest fantazji i przesady. Jednak w dyskursie orientalistycznym często zacierają się granice między tym, co możemy uważać za wiedzę etnograficzną, a wymysłem i legendami. Obraz magicznego, tajemniczego, przepełnionego erotyzmem, podstępem, okrucieństwem, zdradami i intrygami Wschodu przez wieki przyciągał podróżników, naukowców, pisarzy, poszukiwaczy przygód, którzy tworzyli dzieła, wpisując je w konwencję Księgi tysiąca i jednej nocy, tym samym tworząc spójny, zamknięty i ahistoryczny obraz Wschodu, który potem mógł być wykorzystywany jako narzędzie polityczne.

Księga tysiąca i jednej nocy wpłynęła na kulturę zachodnią (swoją drogą o wiele bardziej niż na arabską) na każdej możliwej płaszczyźnie. Szeherezada, Ali Baba, Aladyn, egzotyczne kostiumy, przepych wschodnich pałaców, haremy, tłoczne i gwarne miasta, dżiny, demony, latające dywany, magiczne lampy i bezgraniczne skarby – te motywy możemy znaleźć w literaturze, filmach, animacjach, muzyce, sztuce i kulturze masowej. Taka popularność tylko potwierdza fakt, że Księga tysiąca i jednej nocy, tworzona przez wieki, jest jednym z najważniejszych i najcenniejszych dzieł literackich. Warto tylko pamiętać, że nie jest jedynym w dorobku literatury arabskiej.

Sofia Kryvosheieva


Źródła ilustracji
1. link
2. link
Read More

KNA – o naszej działalności

Koło Naukowe Arabistów Uniwersytetu Warszawskiego jest organizacją zrzeszającą studentów zainteresowanych szeroko pojętym światem arabskim. Większość członków KNA to studenci Katedry Arabistyki i Islamistyki UW, ale w naszych szeregach mamy też studentów innych kierunków, na przykład historii. 



Głównymi celami naszej organizacji są: 

  • rozwijanie zainteresowań związanych ze światem arabsko-muzułmańskim,
  • popularyzacja wiedzy o świecie arabsko-muzułmańskim,
  • przygotowanie członków do samodzielnej pracy badawczej.


Trzonem naszej działalności jest organizowanie wydarzeń o charakterze naukowym, popularnonaukowym i kulturalnym, które mają na celu rozpowszechnianie rzetelnej wiedzy o krajach arabskich, aby zwiększać wrażliwość polskiego odbiorcy na kulturową różnorodność i odmienność. Stale współpracujemy z Akademickim Radiem Kampus, w którym odbywają się audycje z udziałem naszych członków. Ponadto utrzymujemy liczne i stale poszerzające się kontakty z przedstawicielami dyplomatycznymi państw arabskich w Polsce. 

Co więcej prowadzimy aktywną działalność w internecie i mediach społecznościowych, dzięki czemu docieramy do szerokiego grona odbiorców. Na naszym Facebookowym fanpage'u publikujemy posty w ramach sześciu cotygodniowych cykli: słówko tygodnia, cytat literacki, przewodnik KNA, sztuka i architektura, post muzyczny i literatura arabska. Można nas znaleźć także na Instagramie.

W roku 2019 nasza działalność została doceniona przez jury konkursu StRuNa, w ktorym KNA uzyskało wyróżnienie w kategorii ,,Koło Roku".

Serdecznie zapraszamy do śledzenia naszej aktywności na stronie oraz w innych miejscach w internecie.
Read More