Książka Dżubrana Chalila Dżubrana pod tytułem Prorok zajmuje ważne miejsce w literaturze arabskiej i światowej. Została przetłumaczona na ponad czterdzieści języków, otaczana była kultem przez pokolenie hipisowskiej kontrkultury. Fenomen niesłabnącej popularności tego dzieła można tłumaczyć uniwersalnym charakterem zawartych w nim rozważań. Należy przy tym zauważyć, iż Prorok przypomina inną księgę, która cieszy się niezachwianą popularnością - Biblię. Owe podobieństwa przejawiają się w wykorzystaniu przez Dżubrana zarówno motywów biblijnych, jak i stylizacji na język Księgi.
Dżubran Chall Dżubran i jego Prorok
Pochodzący z Libanu Dżubran Chalil Dżubran, znany również jako Khalil Gibran lub Kahlil Gibran, jest czołowym przedstawicielem szkoły syryjsko-amerykańskiej. Twórcy tego nurtu wywodzili się z fali migracji do Stanów Zjednoczonych i Brazylii, która miała miejsce na przełomie XIX i XX wieku. Wyzwoleni z okowów cenzury władz osmańskich pisarze-emigranci dokonali syntezy arabskiej tradycji literackiej z formami zachodnimi. Między innymi wprowadzili do poezji arabskiej absolutne novum jakim był wiersz biały. Pełnię rozkwitu szkoła syryjsko-amerykańska osiągnęła w latach 1900-1920. Twórczość jej przedstawicieli przyczyniła się do unowocześnienia literatury arabskiego Wschodu.
Chalil Dżubran urodził się w 1883 roku w niezamożnej rodzinie maronickiej. Już we wczesnym dzieciństwie zaczął przejawiać zainteresowania plastyczne i literackie. W 1895 r. familia przyszłego pisarza wyemigrowała do Bostonu. Po latach Chalil Dżubran zdecydował się na samotny powrót do Bejrutu, gdzie podjął naukę w prowadzonej przez księży szkole Madrasat al-Hikma, dzięki czemu pogłębił swoją znajomość arabskiej kultury, literatury i języka. Tworzył zarówno po arabsku jak i po angielsku, chętnie stosując wiersz bezrymowy. Wśród jego utworów wyróżnić można poematy prozą, powieści obyczajowe oraz szkice poetyckie.W swej twórczości podejmował zazwyczaj tematy ogólnoludzkie, nie zaś specyficznie arabskie. O jego popularności świadczy fakt, iż w Polsce ukazało się dziesięć jego książek, zaś najbardziej znane dzieło – powieść poetycka pod tytułem Prorok doczekało się aż siedmiu przekładów na język polski.
Prorok i Kaznodzieja
Wydana w 1923 roku książka Dżubrana Chalila Dżubrna pod tytułem Prorok składa się z serii 26 opowieści napisanych prozą poetycką. Tytułowy prorok Almustafa po dwunastu latach spędzonych w mieście Orphalese postanawia wrócić w rodzinne strony. Zanim jednak wsiądzie na statek, naucza mieszkańców miasta, podejmując tak ogólnoludzkie tematy, jak: miłość, małżeństwo, dzieci, Bóg, prawa, wolność, przyjaźń czy czas. W swej strukturze książka Prorok przypomina biblijną Księgę Koheleta, która bywa nazywana również Księgą Eklezjastesa lub Księgą Kaznodziei Salomona. Zarówno w Proroku jak i w Księdze Koheleta odnajdujemy przede wszystkim rozważania filozoficzne nad sensem ludzkiego życia. Podobnie jak w Księdze Koheleta, w Proroku przemowy tytułowego bohatera wprowadzone są przez krótki wstęp, stanowią zatem bardzo długi cytat. Nauczyciele – Prorok i Kaznodzieja są zatem bohaterami, nie zaś narratorami. Świat przedstawiony w najsłynniejszej książce Chalila Dżubrana przypomina realia biblijne. Nie występują w nim maszyny, ludzie tkają na krosnach i trudnią się uprawą roli. Jednakże należy podkreślić, iż w utworze nie występuje ani jedna nazwa własna o pochodzeniu biblijnym. Zawieszone w bezczasie rozważania zawarte w Proroku mają charakter uniwersalny, co nadaje utworowi ton niemalże starotestamentowy.
Powieść poetycka Prorok, w swoim anglojęzycznym oryginale, zawiera elementy stylizacji językowej, z pewnością nie jest jednak w całości utrzymana w stylu Biblii Króla Jakuba, czyli w biblijnym rejestrze języka angielskiego. Owa stylizacja przejawia się przede wszystkim w zastosowaniu licznych archaizmów oraz szyku zdania orzeczenie-podmiot-dopełnienie (VSO). Częstym zabiegiem jest także stosowanie inwersji w pytaniach i przeczeniach. Wiele cech charakterystycznych dla języka Biblii Króla Jakuba w tekście Proroka nie występuje w ogóle. Są to przede wszystkim zaimki thou i ye. Należy jednak zauważyć, iż bardziej współczesne anglojęzyczne przekłady Biblii zrezygnowały z rozróżniania zaimków drugiej osoby liczby pojedynczej i mnogiej, mimo iż takie rozróżnienie występuje w hebrajskim oryginale. Spośród zabiegów stylizacji językowej zastosowanych w Proroku najbardziej charakterystyczne to: rozpoczynanie zdań od ,,i”; zastosowanie inwersji w pytaniach i przeczeniach; archaiczny tryb rozkazujący; wzorowany na grece wołacz; hebraizmy (np. podwójne przyimki); składnia wzorowana na języku greckim np. orzeczenie poprzedzające podmiot; poetyckość osiągana na przykład poprzez zastosowanie aliteracji; użycie archaizmów.
Jeszcze chwila, moment odpoczynku na wietrze, i z innej się zrodzę kobiety.
Niewątpliwie Biblia stanowiła inspirację dla dzieła Chalila Dżubrana. W powieści wyraźne są elementy biblijnej stylizacji językowej, jednakże brak w niej bezpośrednich odwołań do Księgi – nazw geograficznych, imion własnych, wydarzeń ze Starego lub Nowego Testamentu. W tekście Proroka odnajdujemy raczej archaiczną leksykę niż gramatykę. Zastosowane zaś przez Chalila Dżubrana zabiegi stylistyczne interpretować można jako wynikające z chęci uwznioślenia języka, oderwania go przede wszystkim od realiów czasowych powstania powieści. Prorok sprawia zatem wrażenie świętej księgi jakiejś nowej, nieznanej religii, łączącej chrześcijaństwo z innymi religiami - na przykład wiarą w reinkarnację.
Zuzanna Nabulssi
Bibliografia:
Bielawski J.,Skarżyńska-Boheńska K., Jasińska j., Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX wiek, Literatura arabskiego Wschodu, Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1978
Dziekan Marek M., Dżubran Khalil Dżubran: na skrzydłach miłości, wolności i buntu [w:] Khalil Gibran, Połamane Skrzydła, Barbelo 2012
Gibran Kahlil, The Prophet, Published by Albert A. Knopf 1973
Gibran Khalil, Prorok, tłum. Barbara Sitarz, PLUTON, Świdnica 1991,
Johnson Ben,The King James Bible, https://www.historic-uk.com/HistoryUK/HistoryofEngland/The-King-James-Bible/
The Language of the KJV, w: King James Version Today, http://www.kjvtoday.com/home/language-of-the-kjv
