środa, 23 września 2020

Motywy biblijne w ,,Proroku'' Dżubrana Chalila Dżubrana

Książka Dżubrana Chalila Dżubrana pod tytułem Prorok zajmuje ważne miejsce w literaturze arabskiej i światowej. Została przetłumaczona na ponad czterdzieści języków, otaczana była kultem przez pokolenie hipisowskiej kontrkultury. Fenomen niesłabnącej popularności tego dzieła można tłumaczyć uniwersalnym charakterem zawartych w nim rozważań. Należy przy tym zauważyć, iż Prorok przypomina inną księgę, która cieszy się niezachwianą popularnością ­- Biblię. Owe podobieństwa przejawiają się w wykorzystaniu przez Dżubrana zarówno motywów biblijnych, jak i stylizacji na język Księgi.


Dżubran Chall Dżubran i jego Prorok

Pochodzący z Libanu Dżubran Chalil Dżubran, znany również jako Khalil Gibran lub Kahlil Gibran, jest czołowym przedstawicielem szkoły syryjsko-amerykańskiej. Twórcy tego nurtu wywodzili się z fali migracji do Stanów Zjednoczonych i Brazylii, która miała miejsce na przełomie XIX i XX wieku. Wyzwoleni z okowów cenzury władz osmańskich pisarze-emigranci dokonali syntezy arabskiej tradycji literackiej z formami zachodnimi. Między innymi wprowadzili do poezji arabskiej absolutne novum jakim był wiersz biały. Pełnię rozkwitu szkoła syryjsko-amerykańska osiągnęła w latach 1900-1920. Twórczość jej przedstawicieli przyczyniła się do unowocześnienia literatury arabskiego Wschodu.

Chalil Dżubran urodził się w 1883 roku w niezamożnej rodzinie maronickiej. Już we wczesnym dzieciństwie zaczął przejawiać zainteresowania plastyczne i literackie. W 1895 r. familia przyszłego pisarza wyemigrowała do Bostonu. Po latach Chalil Dżubran zdecydował się na samotny powrót do Bejrutu, gdzie podjął naukę w prowadzonej przez księży szkole Madrasat al-Hikma, dzięki czemu pogłębił swoją znajomość arabskiej kultury, literatury i języka. Tworzył zarówno po arabsku jak i po angielsku, chętnie stosując wiersz bezrymowy. Wśród jego utworów wyróżnić można poematy prozą, powieści obyczajowe oraz szkice poetyckie.W swej twórczości podejmował zazwyczaj tematy ogólnoludzkie, nie zaś specyficznie arabskie. O jego popularności świadczy fakt, iż w Polsce ukazało się dziesięć jego książek, zaś najbardziej znane dzieło – powieść poetycka pod tytułem Prorok doczekało się aż siedmiu przekładów na język polski.




Prorok i Kaznodzieja

Wydana w 1923 roku książka Dżubrana Chalila Dżubrna pod tytułem Prorok składa się z serii 26 opowieści napisanych prozą poetycką. Tytułowy prorok Almustafa po dwunastu latach spędzonych w mieście Orphalese postanawia wrócić w rodzinne strony. Zanim jednak wsiądzie na statek, naucza mieszkańców miasta, podejmując tak ogólnoludzkie tematy, jak: miłość, małżeństwo, dzieci, Bóg, prawa, wolność, przyjaźń czy czas. W swej strukturze książka Prorok przypomina biblijną Księgę Koheleta, która bywa nazywana również Księgą Eklezjastesa lub Księgą Kaznodziei Salomona. Zarówno w Proroku jak i w Księdze Koheleta odnajdujemy przede wszystkim rozważania filozoficzne nad sensem ludzkiego życia. Podobnie jak w Księdze Koheleta, w Proroku przemowy tytułowego bohatera wprowadzone są przez krótki wstęp, stanowią zatem bardzo długi cytat. Nauczyciele – Prorok i Kaznodzieja są zatem bohaterami, nie zaś narratorami. Świat przedstawiony w najsłynniejszej książce Chalila Dżubrana przypomina realia biblijne. Nie występują w nim maszyny, ludzie tkają na krosnach i trudnią się uprawą roli. Jednakże należy podkreślić, iż w utworze nie występuje ani jedna nazwa własna o pochodzeniu biblijnym. Zawieszone w bezczasie rozważania zawarte w Proroku mają charakter uniwersalny, co nadaje utworowi ton niemalże starotestamentowy.

Powieść poetycka Prorok, w swoim anglojęzycznym oryginale, zawiera elementy stylizacji językowej, z pewnością nie jest jednak w całości utrzymana w stylu Biblii Króla Jakuba, czyli w biblijnym rejestrze języka angielskiego. Owa stylizacja przejawia się przede wszystkim w zastosowaniu licznych archaizmów oraz szyku zdania orzeczenie-podmiot-dopełnienie (VSO). Częstym zabiegiem jest także stosowanie inwersji w pytaniach i przeczeniach. Wiele cech charakterystycznych dla języka Biblii Króla Jakuba w tekście Proroka nie występuje w ogóle. Są to przede wszystkim zaimki thou i ye. Należy jednak zauważyć, iż bardziej współczesne anglojęzyczne przekłady Biblii zrezygnowały z rozróżniania zaimków drugiej osoby liczby pojedynczej i mnogiej, mimo iż takie rozróżnienie występuje w hebrajskim oryginale. Spośród zabiegów stylizacji językowej zastosowanych w Proroku najbardziej charakterystyczne to: rozpoczynanie zdań od ,,i”; zastosowanie inwersji w pytaniach i przeczeniach; archaiczny tryb rozkazujący; wzorowany na grece wołacz; hebraizmy (np. podwójne przyimki); składnia wzorowana na języku greckim np. orzeczenie poprzedzające podmiot; poetyckość osiągana na przykład poprzez zastosowanie aliteracji; użycie archaizmów.


Jeszcze chwila, moment odpoczynku na wietrze, i z innej się zrodzę kobiety.

Niewątpliwie Biblia stanowiła inspirację dla dzieła Chalila Dżubrana. W powieści wyraźne są elementy biblijnej stylizacji językowej, jednakże brak w niej bezpośrednich odwołań do Księgi – nazw geograficznych, imion własnych, wydarzeń ze Starego lub Nowego Testamentu. W tekście Proroka odnajdujemy raczej archaiczną leksykę niż gramatykę. Zastosowane zaś przez Chalila Dżubrana zabiegi stylistyczne interpretować można jako wynikające z chęci uwznioślenia języka, oderwania go przede wszystkim od realiów czasowych powstania powieści. Prorok sprawia zatem wrażenie świętej księgi jakiejś nowej, nieznanej religii, łączącej chrześcijaństwo z innymi religiami - na przykład wiarą w reinkarnację.

Zuzanna Nabulssi 




Bibliografia: 

Bielawski J.,Skarżyńska-Boheńska K., Jasińska j., Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX wiek, Literatura arabskiego Wschodu, Państwowe Wydawnictwo naukowe, Warszawa 1978 

Dziekan Marek M., Dżubran Khalil Dżubran: na skrzydłach miłości, wolności i buntu [w:] Khalil Gibran, Połamane Skrzydła, Barbelo 2012 

Gibran Kahlil, The Prophet, Published by Albert A. Knopf 1973 

Gibran Khalil, Prorok, tłum. Barbara Sitarz, PLUTON, Świdnica 1991, 


The Language of the KJV, w: King James Version Today, http://www.kjvtoday.com/home/language-of-the-kjv